KAYIŞKIRAN
Çok Yıllık | 0,3-0,6m | 5-9 Aylar | Ca,Ho,Na | Kökü
Kayışkıran, Hauhechel, Ononis spinosa L.
Sabankıran
Öküz deviren
Öküz otu
Kayık çiçeği
İdrar otu
Yandak
Yantank
Taş kökü
Familyası: Baklagillerden, schmetterlingsblütengewâchse, Fabaceae (Leguminosae)
Drugları: Kayışkıran kökü; Ononidis radix
Kayışkıranın sadece kökü çay, tentür ve natürel ilaç yapımında kullanılır. Çok nadiren çiçeklerinin de çayı içilir.
Giriş: Kayışkıranın Yunancası Ononis olup Eşek otu anlamına, Latince Spinosa ise batıcı anlamına gelir. Türkçe Kayışkıran, Sabankıran, Öküz deviren gibi isimlerle anılır. Çünkü çiftçilerin sabanlarına takılan Kayışkıran kökü sabanı kıracak güçte olması nedeni ile bu adla anılır. Kayışkıranın Sarı çiçekli Kayışkıran; Ononis natrix, Yuvarlak yapraklı Kayışkıran; Ononis rotundifolia, Yabani Kayışkıran; Ononis arvensis ve Dikensiz
Kayışkıran; Ononis repensi gibi türleri mevcut olup bunlar içinden sadece Dikenli ve Pembe çiçekli olan Ononis spinosa tıbbi maksatla kullanılır.
Botanik: Kayışkıran 30-60cm boyunda küçük bir çalı görünümünde, yer üstünde kısa bir gövde ve bu gövdeden çıkan oldukça çok daldan oluşur. Köklerinin uzunluğu 50-100cm uzunluğunda bir kazık kök olup çoğu zaman çiftçilerin sabanlarını kırdı ve öküzlerini zora koştuğundan öküz deviren, öküz otu, sabankıran veya kayışkıran gibi isimlerle anılır. Çiçek-leri kısa saplı, yaprak dibinde, taç yaprağı pembe veya pembemsi kırmızı, açıkken dolunay, kapalı iken kelebek şeklinde geriden rozet görünümünde ortada iki kanatlı bir göbek ve adeta saklı gibi duran döllenme tozlukları mevcuttur. Kapsülü 2-3adet tohumdan meydana gelir ve ancak kupa yaprakları uzunluğunda ve yumurta şeklindedir. Yaprakları dallara üçlü olarak dizilmiş vaziyette en yukarıda ise sade bir tane olur ve kenarları kertikli, koyu yeşil renkli, oval şekilde kısa saplıdır.
Yetiştirilmesi: Kumlu, killi ve kireçli topraklarda, güneşli yörelerde daha gür olarak yetişir ve yetiştirmek için özel bir itinaya gerek yoktur.
Hasat zamanı: Mart-Nisan veya Ağustos-Eylül aylarında kökleri sökülür, yıkanır, kurutulur ve ince kıyılarak güneş ışınlarından ve nemden uzakta muhafaza edilir. şayet tentürü yapılacak ise taze olarak kullanılır.
Birleşimi: Birleşimindeki maddeleri önemine göre şöyle sıralayabiliriz;
a) İzoflavon türevleri; Ononin (Formononetin-7-glikoz), Formononetin, Ononin-6-malonat, Biochanin A-7-glikozit, Biochanin A-7-glikozit-6-malonat
b) Eter yağ türevleri (uçucu yağ) %0,02-0,1 arasında olu p en önemlileri; trns-Anethol, Carvon ve Menthol içerir.
c) Polyzyklik Triterpenlere; α-Onocerin (=Onocol)
d) Benzofuran türevlerinden; Medicarpin,
e) Sterollerden; Sitosterol, Izoflavonitlere; Inermin ve Trifolirhizin
f) Şeker alkollere; D-Ononitol, Inositol ve Pinitol içerir.
g) Ayrıca reçine, zamk, mineraller ve sitrik asit içerir.
Tesir şekli: İdrar söktürücü, mesane ve böbrek taşlarını düşürücü, kanı temizleyici, iltihap ve yaraları iyileştirici, bezeleri çalıştırıcı ve hazmettirici özelliklere sahiptir.
Araştırmalar: JARETZKY ve ekibinin yaptıkları araştırmalara sonunda Kayışkıran kökü şayet Saponin içeriyor ise diüretik (idrar söktürücü), eğer Saponin içermiyorsa etkisiz olduğunu tespit etmişlerdir. (Weiβ). Bazı yazarlarda şayet Kayışkıran kökü kaynatılır ise birleşimindeki eter yağının uçtuğundan etkisini kaybettiğini bu nedenle de asla kaynatılmaması gerektiğini ve sadece haşlanması tavsiye edilmektedir. Bir grup yazarda birleşimindeki İzoflavonitlerin etkili olduğunu ileri sürmektedirler. Fakat günümüze kadar henüz bu konu tam olarak netleşmemiştir ve araştırmalara devam etmektedir.
Kullanılması:
a) Komisyon Enin 76 nolu 23.04.1987 tarihli Monografi bildirisinde iltihaplı idrar yollarını yıkayıcı, böbrek kumlarını yıkayıcı ve atıcı özelliklere sahip olduğu beyan edilmiştir.
b) Halk arasında başta mesane ve böbrekleri üşütme, iltihaplanması ve taşlarına, lenf bezlerinin şişmesi, romatizma, gut, ödem, deri kaşıntısı ve ekzemaya karşı kullanılır. Taş ve kumları düşürücü özelliğinden dolayı Taş kökü diye de anılır. Fakat bu özelliği bitkinin Saponin içerip içermemesine bağlıdır. Kayışkıran kökü 1-2 hafta süre içildikten sonra 3-4gün ara verilmelidir. Çünkü uzun süre çayının içilmesi etkisinin azalmasına neden olur.
Çayı: İki kahve kaşığı Kayışkıran kökü demliğe konur ve üzerine 300-400ml kaynar su ilave edilir ve 30dk demlenmesi beklenir. Sonra süzü-lerek içilir. Kayışkıran kökü asla kaynatılmaması gerekir. Eğer kaynatılırsa birleşimindeki eter yağını kaybeder.
Harman çayları;
Gökçek Mesane ve böbrek çayı;
>20 gr Akhuş yaprağı
>20 gr Atkuyruğu otu
>20 gr Isırgan otu+kökü
>20 gr Kayışkıran kökü
>20 gr Ardıç kozalağı
Gökçek Mesane ve böbrekleri üşütme, taş ve kumlarına çay;
>20 gr Akhuş yaprağı
>20 gr Altın başak otu
>20 gr Orta sifon yaprağı
>20 gr Kayışkıran kökü
>20 gr Ayı üzümü yaprağı
Gökçek böbrek ve mesane çayı (taş ve kumları düşürücü);
>20 gr Akhuş yaprağı
>20 gr Altın başak otu
>20 gr Kayışkıran kökü
>25 gr Atkuyruğu otu
>15 gr Ayrıkkökü
Gökçek Metabolizma çayı;
>10 gr Akhuş yaprağı
>10 gr Mate çayı
>10 gr Kayışkıran kökü
>10 gr Isırgan otu
>10 gr Mürver çiçeği
>10 gr Hindiba otu+kökü
Gökçek Böbrek ve mesane çayı
>20 gr K.hindiba otu+kökü
>20 gr Altın başak otu
>20 gr Ardıç kozalağı
>20 gr Atkuyruğu otu
>10 gr Kasık otu
>10 gr Akhuş yaprağı
Gökçek Böbrek taşlarını düşürücü çay;
>20 gr Kayışkıran kökü
>20 gr Altın başak otu
>20 gr Ptırak kökü
>20 gr Kızılkök
>20 gr K.hindiba kökü
Gökçek Böbrek ve mesane çayı (üşütme ve taşlara karşı);
>25 gr Ortosifon yaprağı
>15 gr Kayışkıran kökü
>30 gr Altın başak otu
>20 gr Ardıçkozalağı
>10 gr Ayrıkkökü
Gökçek böbrek ve mesane çayı (iltihapı);
>25 gr Altınbaşakotu kökü
>25 gr Kayışkıran kökü
>25 gr Ardıç kozalağı
>15 gr Ayrık kökü
>10 gr Isırganotu
Gökçek İdraryolları çayı:
>20g Maydanoz kökü
>20g Ardıç kozalağı
>20g Kayışkıran kökü
>20g Ak huş yaprağı
>10g Meyan kökü
>10g Civanperçemi otu
Gökçek mesane ve böbrek çayı;
>20 gr Akhuş yaprağı
>20 gr Ayrık kökü
>20 gr Altın başak otu
>20 gr Kayışkıran kökü
>20 gr Maydanoz kökü
Homeopatide: Kayışkıran kökünden 100gr söküldükten sonra yıkanır, ince kıyılır, bir şişeye konur ve üzerine %70lik 500ml Etanol (alkol) ilave edilir. Şişe güneş ışığından uzakta iki günde bir çalkalamak suretiyle 4-6hafta muhafaza edilir. Daha sonra süzülerek Homeopatide <<Ononis spinosa>> adı ile anılan tentür elde edilir. Bu tentürden günde 3-4defa, 10-15damla 2-3hafta süreyle alınır ve bu sürenin sonunda 3-4gün ara verildikten sonra tekrar 2-3hafta alınabilir. Yukarıdaki çay harmanlarından aynı şekilde tentür karışımı (tentür posyonu) elde edilebilir.
Yan tesirleri: Bilinen bir yan tesiri yoktur.